پارک ملی و ذخیره گاه زیست کره گلستان

تعریف پارک ملی :

پارک ملی به محدوده‌ای از منابع طبیعی کشور اعم از جنگل، مرتع، بیشه‌های طبیعی، اراضی جنگلی، دشت و آب و کوهستان اطلاق می‌شود که نمایانگر نمونه‌های برجسته‌ای از مظاهر طبیعی می‌باشد و به منظور حفظ همیشگی وضع زندگی و طبیعی آن وهمچنین ایجاد محیط مناسب برای تکثیر و پرورش جانوران وحشی و رشد رستنیها در شرایط کاملاً طبیعی تحت حفاظت قرار می‌گیرد.

موقعیت جغرافیایی :

پارک‌ ملی گلستان در شمال شرق ایران و شرق استان گلستان، شمال غربی استان خراسان شمالی و شمال استان سمنان قرارگرفته است. این منطقه در فاصله بين ˝00/‌́31/‌˚37 و ˝30/‌́04/‌˚53 عرض شمالی و ˝20/‌́43/‌˚55 و ˝00/‌́17/‌˚66 طول شرقی قرارگرفته است. مساحت پارک 91895 هکتار است. محیط پارک به شکل مثلثی است که جاده ترانزیتی معروف به جاده آسیایی که شمال و مرکز ایران را به شمال  شرق ایران وصل میکند به طول 35 کیلومتر، از تنگراه تا سه‌راهی دشت از درون پارک و ازآنجا تا میرزابایلو از حاشیه جنوبی پارک می‌گذرد. پارک‌ ملی گلستان یک منطقه کوهستانی است که در شرقی ترین امتداد رشته کوه البرز و امتداد غربی کوه‌های خراسان- کپه داغ قرارگرفته است .

این پارک در 55 کیلومتری شرق گنبد قابوس و 115 کیلومتری غرب بجنورد در مسیر بزرگراه آسیایی تهران – مشهد واقع شده است.این پارک در حوزه قضایی سه استان خراسان ، گلستان و سمنان قرار دارد اما از نظر تشکیلات و مسئولیت حفاظتی تحت نظر اداره کل حفاظت محیط زیست استان گلستان قرار دارد.

موقعیت جغرافیایی پارک‌ ملی گلستان

مرکز اداری پارک ملی گلستان

مرکز اداری پارک ملی گلستان


جاده آسیایی

تاريخچه حفاظت :

پارك ملي گلستان نخستين پاركي است كه در ايران، عنوان پارك ملي را به خود اختصاص داده است. اين پارك تا قبل از سال 1336 از شکارگاه‌های شناخته‌شده كشور محسوب می‌شد و به جنگل گلستان مشهور بود. در مردادماه 1336 به نام منطقه حفاظت‌شده آلمه و ايشكي تحت حمايت كانون شكار قرار گرفت و تا سال 1340 توانست قابلیت‌های خود را در سايه كنترل و نظارت، به‌خوبی آشكار سازد.

در بهمن‌ماه سال 1340 بدون تغيير وسعت، به نام منطقه حفاظت‌شده آلمه ناميده شد. بعد از تشكيل سازمان شكارباني و نظارت بر صيد در سال 1346، وظايف كانون شكار و از جمله اداره پارک‌های حيات وحش به اين سازمان واگذار گرديد. در شهریورماه سال 1350 محدوده‌ای در شرق اين پارك به نام منطقه حفاظت‌شده قرخود با وسعت 34 هزار هكتار به آن الحاق گرديد. در سال 1353 پس از اصلاح قانون شكار و صيد با تغيير عنوان پارک وحش به پارك ملي، اين منطقه نيز به پارك ملي تبديل شد. در سال 1355 هر دو منطقه در هم ادغام و به صورت منطقه‌ای يگانه با وسعت 125895 هكتار به نام پارك ملي تحت حفاظت قرار گرفت. پس از سال 1357 منطقه حفاظت‌شده قرخود مجدداً از پارك ملي گلستان جدا شد و از آن پس تاكنون با وسعت 91895 هكتار به نام پارك ملي گلستان تحت حفاظت قرارگرفته است. پارك ملي گلستان در سال 1977 به عنوان ذخيره گاه زیست کره انتخاب و در پروژه شماره هشت، برنامه انسان و كره مسكون (MaB) يونسكو، ثبت گرديد و تاكنون نيز جايگاه خود را در خانواده ذخيره گاه‌های زیست کره جهاني حفظ كرده است. تاريخ و سابقه حفاظت در پارك ملي گلستان به بيش از چهار دهه می‌رسد. تاريخچه و قدمت حفاظت از مناطق، تلويحاً بيانگر اهميت آن در شبكه مناطق حفاظت‌شده نيز هست. با توجه به اينكه بيش از 50 درصد مناطق تحت حفاظت در بخش عمده‌ای از جهان پس از سال 1982 احداث‌شده‌اند، می‌توان پارك ملي گلستان را يكي از قدیمی‌ترین پارک‌های ملي جهان نيز به شمار آورد.

آب و هوا و اقلیم پارک ملی گلستان:

طبق طبقه بندی آمبرژه، سه اقلیم متفاوت شامل :

اقلیم خشک( شرق و جنوب شرقی) ، اقلیم نیمه خشک (شمال و مرکز) و اقلیم نیمه مرطوب (غرب و جنوب غربی)در پارک ملی گلستان موجود است.

میانگین بارندگی سالیانه در منطقه از 142میلی متر در دشت کالپوش واقع در جنوب پارک وتا 866 میلی متر در تنگه گل، واقع در مرکز پارک متفاوت است.

دامنه نوسانات بارندگی در پارک ملی گلستان تغییراتی از 150 میلیمتر تا 750 میلیمتر را نشان
می دهد. دمای متوسط سالانه پارک بین 5/11 و 5/17 درجه سانتی گراد متغیر است.

دمای حداقل مطلق تا 28- درجه و دمای حداکثر مطلق تا 45+ گزارش شده است(مجنونیان،1378).
بطور متوسط رطوبت هوا بین 83 – 60 درصد متغیر است و رطوبت نسبی هوا در زمستان تا 100%
می رسد و در تابستان به 18% تقلیل می یابد.

حداقل و حداکثر دمای ده سال بر اساس گزارش های موجود از 25- درجه تا 45+ درجه بر حسب
ماه های مختلف سال است.

آثار تاریخی و باستانی پارک ملی گلستان:

مهمترین آثاری که توسط هیئت بررسی و شناسایی پارک ملی گلستان شناسایی و در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده اند؛ عبارتند از مناطقی چون خواجه نارنج، قبرستان ارتفاعات آبشار ، قبرستان یورت منطقه باستانی بی بی صنم، آثار تاریخی افرالی و قبرستان کهنه سولگر ، سلطان هوپی، قلعه تخت سلیمان، محوطه باستانی تخت کردها، غار میس غایه، خدای قلی و … که قدمت آنها از هزاره پنچم تا هزار اول پیش از میلاد و دوران اسلامی می رسدکه نشان از قدمت و فرهنگ مردم این منطقه دارد.

فون و فلور پارک ملی گلستان :

تنوع گونه های گیاهی پارک ملی گلستان :

براساس آخرین مطالعات انجام شده در پارک ملی گلستان تاکنون 1340 گونه گیاه آوندی متعلق به 110 تیره و 561 جنس، شناخته شده و به ثبت رسیده است. این پارک 19% گونه ها، 45% جنس ها و 65% تیره های گیاهی ایران را در خود جای داده است.از نظر جغرافیای گیاهی بخش غربی پارک به محدوده فلوری گیاهی هیرکانی از گستره اروپا – سیبری و بخش شرقی و شمالی به گستره ایرانی تورانی متعلق است.یکی از زیباترین گونه های درختی پارک ملی گلستان، درخت انجیلی (Parrotia persica)است که یکی از گونه های باقی مانده دوران سوم زمین شناسی به شمار می آید.

از سایر گونه های گیاهی مهم پارک می توان به: بلند مازو و بلوط زرد(Qurcus castaneifolia / Q.macranthera)، دو گونه ممرز(Carpinus btulus / C.orientalis)، تمامی شش گونه افرا در ایران، درخت آزاد(Zlkouacarpinifolia)، خرمندی(Diospyros lotus)، بارانک(Sorbus torminalis) ،نمدار(Tilia caucasica)، سپیدار(Populus caspica)، سرخدار(Taxus baccata)، آلوچه(Prunus divaricata)، سیاه تلو(Paliurus spina-christi)، گونه های متعدد جنس های زالزالک(Crataegus)، نسترن(Rusa)، زرشک(Berberis)، ارس(Juniperus excelsa) ، جوامع گیاهی استپی درمنه، گیاهان شورپسند و چندین گیاهان بومی شناسایی شده از جمله زعفران آلمه(Crocus almehensis) که بیشترین تراکم آن در ارتفاعات آلمه رویش دارد. از گونه های در خطر انقراض ایران، تعداد 153 گونه در پارک ملی گلستان وجود دارد.

زعفران آلمه

شقایق

 

زیستگاه های کوهستانی و مرتفع پارک ملی گلستان:

دیوارکجی و قله کوه آلوباغ در مرکز و جنوب غربی بیش از 2000 متر ارتفاع داشته و مهمترین مناطق کوهستانی و مرتفع پارک ملی گلستان را تشکیل داده اند.

زیستگاه های خشک و استپی پارک ملی گلستان:

زیستگاه های استپی و خشکی پسند، مناطق شمالی، جنوبی و شرقی پارک را تشکیل داده اند.
گونه های گیاهان: زرشک، ارس، زعفران آلمه، زالزالک…

منابع آبی پارک ملی گلستان:

آبشار گلستان:

این آبشار در بخش مرکزی و حاشیه جاده بعد از محیط بانی تنگه گل واقع شده است،که نقش مهمی در تغدیه رودخانه مادر سو دارد و یکی از جاذبه های توریستی پارک لحاظ می شود.آبشار گلستان

آبشار گلستان

 

آبشار آق سو:

این آبشار در بخش مرکزی و درفاصله یک کیلو متری از جاده، قبل از کمپینگ گلزار واقع شده است که از زیبایی خاصی برخوردار است و نیز نقش مهمی در تغذیه رودخانه مادر سو دارد.آبشار آق سو

آبشار آق سو

قنات میرزابایلو:

قنات میرزابایلو در بخش نیمه شرقی پارک و در محدوده محیط بانی میرزابایلو واقع شده است.
از دیگر منابع آبی می توان به رودخانه های:
زاولی، جمشیدآباد، قورتوری، دالی گوز و همچنین وجود 114 دهنه چشمه، سه حلقه چاه و سه رشته قنات اشاره کرد.

تنوع پستانداران پارک ملی گلستان:

براساس آخرین مطالعات انجام شده در پارک ملی گلستان 69 گونه پستاندار وابسته به شش راسته و 21 خانواده و 50جنس وجود دارد که از این تعداد،از راسته حشره خواران سه گونه خارپشت و شش گونه حشره خوار و از راسته خفاش ها 18 گونه، راسته خرگوشان دو گونه، راسته جوندگان 18 گونه، راسته گوشت خواران 18 گونه، راسته زوج سمان شش گونه وجود دارد.

براساس آخرین مطالعات انجام شده در پارک ملی گلستان 69 گونه پستاندار وابسته به شش راسته و 21 خانواده و 50جنس وجود دارد که از این تعداد،از راسته حشره خواران سه گونه خارپشت و شش گونه حشره خوار و از راسته خفاش ها 18 گونه، راسته خرگوشان دو گونه، راسته جوندگان 18 گونه، راسته گوشت خواران 18 گونه، راسته زوج سمان شش گونه وجود دارد.

آهو گواتر دار

آهو گواتر دار

میش اوریال

میش اوریال


قوچ اوریال

کل و بز وحشی

کل و بز وحشی

خرس قهوه ای

خرس قهوه ای


پلنگ ایرانی

تنوع پرندگان پارک ملی گلستان:

در پارک ملی گلستان تاکنون 152 گونه پرنده متعلق به 14 راسته، 42 خانواده و 89 جنس شناسایی شده است. حضور 26 گونه پرنده شکاری از جمله با ارزشترین فون پرندگان پارک ملی محسوب می شوند که برخی از انها مانند عقاب طلایی(Aqiula chrysaetos)، عقاب شاهی(Aqiula heliaca)، بالابان(Falco cherug)، شاهین(Falco pelegrinoides) و هما(Gypaetus barbatus)

همچنین حضور 35 گونه پرنده دانه خوار و 60 گونه حشره خوار نیز گزارش شده است. از دیگر پرندگان که در پارک ملی گلستان زیست می کنند می توان به:

قرقاول(Phasianus colchicus)، سنگ چشم دمگان حنایی(lanius schach)، دال(Gyps fulvus)،دال سیاه (Aegypius monachus)،سار صورتی(Sturnus roseus)، انواع سسک ها، انواع چکچک ها، انواع سهره ها، توکاها و … اشاره کرد.

حضور شمار زیادی پرندگان در خطر انقراض و تهدید جهانی،منطقه ای، گونه های محدود شده و کمیاب در پارک ملی گلستان اعتبار این پارک را در سطح ملی و جهانی به شدت ارتقاء بخشیده است.

هما

هما


قرقاول

کبک

کبک

 

تنوع حشرات پارک ملی گلستان:

امروزه یکی از محور های اصلی حفاظت از تنوع ، حشرات محسوب می شوند. حشرات به عنوان غذای اصلی بسیاری از پرندگان و دیگر موجودات نقش اکولوژیکی ویژه ای دارند. در پارک ملی گلستان انواع و طیف گسترده-ای از پروانه های روز پرواز و شب پرواز، انواع سن ها، ملخ ها، زنبورها، سوسک ها، موریانه ها و … زندگی می کنند.

پروانه

پروانه

سنجاقک

سنجاقک

 

تنوع دوزیستان و خزندگان پارک ملی گلستان:

در آخرین مطالعات میدانی انجام شده سه گونه دوزیست و 24 گونه از خزندگان شناسایی شده که به نظر می رسد شمار این موجودات در پارک ملی گلستان بیش از این باشد. به عنوان نمونه می توان از این موجودات به:وزغ سبز(Bufo viridis )، قورباغه جنگلی(Rana macrocnensis)، لاک پشت چهار چنگالی(Testudo horsfieldii)، آگامای صخره ایی( Laudakia caucasica)، مارمولک بی پا(Ophisaurua apodus)، جکوی خزری(Gyrtopodion caspius)، مار آبی(Natrix natrix)، مار قیطانی(Coluber rhodorhachis)، گرزه مار(Vaipra lebtina)، افعی قفقازی(Agkistrodon intermedius) و … اشاره کرد.

گرزه مار

گرزه مار

کفچه مار

کفچه مار

آگامای قفقازی

آگامای قفقازی

 

تنوع آبزیان پارک ملی گلستان:

در پارک ملی گلستان 11 گونه ماهی از هشت جنس و پنج خانواده وجود داردکه شامل گونه های قزل آلای رنگین کمان(که در سالهای 1346 تعداد 4 هزار عدد وارد رودخانه دوغ گردیده و جمعیت آنها رو به کاهش است، سیاه ماهی(Capeota capeota)، سگ ماهی جویباری(Nemachilus malapteros)، گاو ماهی رودخانه ای(Neog fluviatilis)، ماهی لپک(Albreronides bipuctatus)، ماهی سفید رودخانه ای و… می باشد.